مقدمه
پتر کبیر آخرین فرمانروای روسیه تزاری بود و یکی از بزرگترین و مهم‌ترین رهبران تاریخ روسیه از خاندان رومانوف است که بین سال‌های ۱۶۷۲ تا ۱۷۲۵ زندگی کرد. پتر اول برای توسعه و مدرن‌سازی روسیه شناخته می‌شود. او اصلاحات و تغییرات بسیاری را در زمینه‌های مختلف به اجرا درآورد که در ادامه به آن می‌پردازیم. تلاش‌های او باعث شد تا روسیه تزاری به یک قدرت جهانی از نظر سیاسی و نظامی شود.
اسم کامل پتر کبیر
اسم کامل پتر کبیر، به زبان روسیه “Пётр I Алексеевич” است که به فارسی به معنی “پتر کبیر” و اسم او در زبان انگلیسی “Peter the Great” است.
ازدواج‌های رسمی پتر کبیر
پتر اول دو بار ازدواج کرد. این ازدواج‌ها به صورت زیر بود:
- اولین ازدواج به توصیه مادر پتر و دیگر اشراف وقت روسیه بود این ازدواج با اودوکسیا لوپوخینا اتفاق افتاد. این ازدواج در سال ۱۶۸۹ رقم خورد. یواشکا اولین همسر تزار روسیه بود. این ازدواج معمولاً به عنوان یک ازدواج سیاسی و برای تثبیت قدرت درونی او در این دوره از تاریخ روسیه در نظر گرفته می‌شود.
- دومین ازدواج پتر اول با مارتا اسکوروینسکا بود. آنها مخفیانه در در سنت پترزبورگ در سال ۱۷۰۷ ازدواج کردند. مارتا در اصل یک دهقان لهستانی بود که به عنوان برده به اورشلیم فروخته شد. این ازدواج به عنوان یک ازدواج عاشقانه شناخته می‌شود چرا که پادشاه به همسر خود با احترام کامل برخورد می‌کرد. او پس از ازدواج به سرعت به جایگاه بالاتری در جامعه روسیه رسید و در نهایت جانشین امپراتور شد.
فرزندان پتر کبیر
پتر اول دو همسر داشت و از این دو همسر صاحب ۱۵ فرزند شد که از آنها تنها سه نفر تا بزرگسالی عمر کردند. از همسر اولش به نام اودوکسیا صاحب سه فرزند شد و تنها یکی از آنها به نام آلکسی به بزرگسالی رسید که بعدها به جرم توطئه علیه پدرش زیر شکنجه جان داد. پتر کبیر از همسر دومش یعنی مارتا که بعدها نام “کاترین” را به او دادند؛ صاحب ۱۲ فرزند شد.
مدت زمان حکومت پتر کبیر
پتر اول، از سال ۱۶۸۲ تا ۱۷۲۱ میلادی به عنوان تزار و به مدت چهار سال از ۱۷۲۱ تا آخر عمرش یعنی سال ۱۷۲۵ میلادی به عنوان امپراتور بر روسیه حکومت کرد.پتر کبیر، اولین امپراتور تاریخ روسیه است.
پایتخت حکومت پتر کبیر
پتر اول در طول حکومت خود دو پایتخت برای روسیه تعیین کرد. ابتدا پایتخت روسیه در مسکو بود. اما در سال ۱۷۰۳، او تصمیم گرفت تا در ساحل نوا شهری را به نام سنت پترزبورگ (که بعدها به نام لنینگراد و حالا به نام سنت پترزبورگ شناخته می‌شود) تأسیس کند و در سال ۱۷۱۲، پایتخت را از مسکو به آنجا منتقل کرد. این تصمیم به منظور نزدیک‌تر کردن روسیه به اروپا و همچنین برای تحت تأثیر قرار دادن ایده‌ها و فرهنگ اروپایی بود. سنت پترزبورگ به عنوان پایتخت روسیه تا سال ۱۹۱۸ باقی ماند.
خدمات پتر کبیر
پتر اول تحولات گسترده‌ای در کشور خود ایجاد کرد. او اصلاحات و تغییرات بسیاری را در زمینه‌های مختلف از جمله فرهنگ، اقتصاد، آموزش، ارتش، و سیاست به اجرا درآورد. در زیر به برخی از خدمات پتر کبیر به روسیه اشاره می‌کنیم:
- مدرن‌سازی و آموزش فنی و علمی: پتر اول به دنبال مدرن‌سازی روسیه بود و تلاش کرد تا از نظر فنی و علمی کشور را توسعه دهد. او دانشمندان و مهندسان خارجی را به روسیه دعوت کرد و مدارس فنی و علمی را تأسیس کرد.
- تأسیس اولین روزنامه: پتر کبیر، به واسطه سفرهای برون مرزی شیفته نشریات و انتشارات روزنامه در اروپا شد و به دنبال آن در سال ۱۷۰۳ اولین روزنامه روسیه را به نام “روزنامه ودوموستی” با هزار تیراژ به چاپ رساند.
- معرفی گاه‌شمار جدید: پتر کبیر گاه‌شمار ژولینی رو پایه‌گذاری کرد و علاوه بر آن دستور به تغییر خط مدنی روسیه داد و خطی را که خودش طراحی کرده بود را جایگزین کرد.
- توسعه نیروهای نظامی: او ارتش روسیه را به روز کرد و توسعه داد. او سربازان را به اروپا فرستاد تا از تجربیات و فنون نظامی غربی آموزش ببینند.
- توسعه صنعت و ساختار اقتصادی: پتر اول به توسعه صنعت و تجارت در روسیه توجه خاصی داشت. او تلاش کرد تا با استفاده از تکنولوژی‌های جدید و تجربیات غربی، بخش‌های مختلف صنعتی و اقتصادی روسیه را توسعه دهد.
- توسعه سیاست خارجی: او سعی کرد روسیه را از نظر سیاسی و نظامی تقویت کند و با اروپا و دیگر کشورها روابط خود را گسترش دهد به همین منظور او برای دسترسی آسان‌تر به دریای بالتیک شهر سنت پترزبورگ را تأسیس کرد.
جنگ پتر کبیر با دیگر کشورها
پتر اول در طول حکومت خود با چندین کشور جنگید. برخی از جنگ‌های مهم او عبارت بودند از:
- جنگ با عثمانی: این جنگ‌ها از دوران پتر اول آغاز شدند و به عنوان جنگ‌های آزمایشی که به هدف تسلط بر خاورمیانه و دسترسی به دریای سیاه صورت گرفت، شناخته می‌شوند. جنگ‌های روسیه-عثمانی در طول حکومت پتر اول به مدت چندین دهه ادامه یافت.
- جنگ شمالی: این جنگ بین روسیه و سوئد اتفاق افتاد و به اصطلاح “جنگ شمالی” نامیده می‌شود. این جنگ از سال ۱۷۰۰به مدت ۲۱ سال ادامه داشت و به پیروزی روسیه انجامید. این پیروزی منجر به کسب سنت پترزبورگ از سوئد شد.
- جنگ با لهستان: پتر اول همچنین درگیر جنگ‌هایی با لهستان بود که برخی از مناطق آن را به دست آورد و آنها را به ترکیبی از کشورهای روسیه متحد کرد.
حمله پتر کبیر به ایران
پتر اول از لحاظ تاریخی نیز درگیری‌هایی با ایران داشت. این درگیری‌ها در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار بود که ۲۵ سال به طول انجامید. در نتیجه این درگیری‌ها ایران قاجاری از روسیه تزاری شکست خورد و مجبور به تسلیم مقادیر بسیار زیادی از قلمرو خود شد. دراین درگیری‌ها روسیه به سمت قفقاز حرکت کرد و درگیری‌هایی با ایران در منطقه داغداران و ارمنستان داشت. پس از شکست ایران، توافقنامه ترکمانچای میان دو کشور به امضا رسید و به روسیه حق کنترل بر مناطق ارمنستان، ایروان، نخجوان و بخش‌هایی از کوه‌های آرارات و تالش را داد. این حمله توسط پتر اول به جهت توسعه قدرت روسیه و کسب سرزمین‌های جدید انجام شد.
غرب‌گرایی و اصلاحات پتر کبیر
پتر اول در طول حکومتش تلاش می‌کرد تا با اصلاحات و تغییرات گسترده‌ای در ساختار اجتماعی و فرهنگی روسیه، این کشور را به سوی یک جامعه مدرن و اروپایی ممتاز سوق بدهد. یکی از اصلاحات او، تمرکز زیادی بر روی پوشش و سبک زندگی بود. او تلاش کرد تا با الهام گرفتن از مدل‌های غربی، به ویژه اروپا، از جمله لباس‌ها، مدل‌های مو و رفتارها، فرهنگ روسیه را تغییر دهد.
پتر اول خود از لباس‌ها و رفتارهای غربی استفاده می‌کرد و به مرور زمان، این سبک زندگی غربی در لایه‌های مختلف جامعه روسیه گسترش یافت. از جمله گرایش‌های او به غرب‌می‌توان به مواردی چون تقلید از گاه‌شمارهای اروپایی، تشویف به مصرف شراب و ایجاد کشاورزی صنعتی اشاره کرد. این اصلاحات فرهنگی و اجتماعی نه تنها در سبک زندگی مردم، بلکه در پوشش آنان نیز مشاهده شد.
پتر کبیر چگونه حاکمی بود؟
پتر اول بسیاری از اقداماتش را به عنوان پیشگامی در جهت مدرن‌سازی و توسعه روسیه تلقی می‌کنند. او از جمله حاکمانی بود که برای تغییرات گسترده در جامعه و دولت خود تلاش کرد و اصلاحات زیادی را رغم زد. اما همچنین می‌توان نقدهایی درباره روش‌های او داشت.
از یک سو، او اقداماتی نظیر توسعه صنعت و تجارت، ساختاردهی نظام آموزشی، تشویق به پوشش اروپایی و اصلاحات در نظام نظامی را آغاز کرد که به روزگرایی و توسعه کشور کمک کرد. از سوی دیگر، او نیز برای تحقق اهداف خود از روش‌های خشونت‌آمیز و مستبدانه استفاده کرد، و در برخی موارد اقداماتی نظیر تصفیه‌جویی و سرکوب جوامع مختلف را به عمل آورد.
چگونگی مرگ پتر کبیر
مرگ پتر اول در هاله‌ای از ابهام است. به گفته برخی از مورخان، او بیشتر اوقات دچار ضعف بوده و یکی از دلایل مرگ احتمالی او مشکل در مثانه‌اش بوده و در دفع ادرار دچار مشکل بوده. پزشکان برای بهبود وضعیت جسمانی پتر اول، مثانه او را عمل کردند. پتر اول پس از جراحی حالش بهبود یافت و برای بازرسی به خلیج فنلاند رفت و در آنجا سربازانی را دید که در حال غرق شدن بودند. او برای کمک به آنها شتافت و جان آنها را نجات داد. پس از این اتفاق بدلیل اینکه امپراطور به آب سرد رفته بود بیماری مثانه‌اش تشدید شد و در نهایت به اورمی مبتلا شد و جان داد.
