مقدمه
کودتای ۱۹۹۱ یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ شوروی است که بعد از این واقعه حکومت ۷۷ ساله کومونیستی حاکم بر روسیه دچار فروپاشی شد. این اتفاق در زمان ریاست آخرین رهبر شوروی یعنی میخائیل سرگی‌ویچ گورباچف (Михаил Сергеевич Горбачёв) رخ داد؛ شاید اگر چنین جنبشی تشکیل نمی‌شد، احتمالا تاکنون حزب کومونیست در جماهیر شوروی حاکمیتش را حفظ می‌کرد.
شروع کودتای ۱۹۹۱
برای بررسی شروع کودتای ۱۹۹۱ باید به ۱۹ اوت سال ۱۹۹۱ برگشت. ساعت شش صبح روز دوشنبه، خبرگذاری تاس خبری مبنی‌بر بیمار بودن گورباچف داد که گویای عدم توانایی او در ایفای وظایف خویش بوده و وظایفش را به معاونش گنادی ایوانویچ یانایف(Генна́дий Ива́нович Яна́ев)محول کرده است. ساعتی بعد تاس اعلام کرد که یک کمیته دولتی در مسکو برای رسیدگی به وضعیت اظطراری با ریاست معاون گورباچف تشکیل شده. این اخبار نشانهای بر وجود اتفاقی غیر عادی در خاک شوروی بود که دیگران از آن مطلع شده بودند. بعد‌ها مشخص شد که یک گروه اعزامی از پایتخت به کریمه گورباچف را دستگیر کرده‌اند. جالب آنکه این گروه رئیس حزب کومونیست را در روز قبل از انتشار خبر بیماری‌اش دستگیر کردند. بعد از این اتفاق کمیته اظطراری اعلام کرد که بدلیل وجود وضعیت فوق العاده تمامی خبرگذاریها تعطیل هستند وهیچ‌گونه تظاهراتی مجاز نبود. این اقدامات به نحوی ظاهر اولیه‌ی کودتا در شوروی سابق بود که به کودتای ۱۹۹۱ مشهور است.
با این حال جایی به اشغال نظامی ها در نیامد، تمامی ادارات باز بودند و هیچکس در طی این اتفاقات دستگیر نشد. اما تعدادی تانک و نفربر در خیابان های مسکو و حوالی میدان سرخ بدون تمایل به درگیری با مردم خودنمایی میکردند. مدتی بعد کمیته اظطراری که همان کودتاگران بودند یک کنفرانس مطبوعاتی ترتیب دادند تا به این سوال که “هدف کمیته چیست” پاسخ بدهند. پاسخ آنها این بود که آنها قصد اصلاحات را کرده‌اند. این پاسخ گویای آن بود که آنها نه تنها هیچ عذری برای کودتا نداشتند بلکه اقدامات ابتدایی برای بدست گرفتن قدرت را نیز آغاز نکرده اند. این کمیته به نوعی اداعا می‌کرد که قدرت باید بعد از گورباچف به معاونش یعنی یانایف منتقل شود.
واکنش دیگر دول نسبت به کودتا
سران دولت‌های غربی اعلام کردند که کودتای یانایف و دار و دسته‌اش را به رسمیت نمی‌شناسند وتا زمان بازگشت دولت قانونی دست از تجارت با شوروی شسته‌اند.
سقوط جنبش
زمانی که مردم هنوز قدم به میادین نگذاشته بودند؛ مشاوران یلتسین موفق به اقناع او شدند تا خودش را به‌عنوان فرمانده کل نیروهای ک گ ب و ارتش اعلام کند و مردم را به دفاع از کاخ ریاست جمهوری دعوت کند. این عمل یلتسین سبب شد تا روز بعد در تمامی نقاط خاک شوروی، مردم دست به اعتصاب و تظاهرات بزنند. در بعد از ظهر سه شنبه ۲۰م اوت مردم بسیج شدند و به خیابان‌ها آمدند و تا نیمه شب کودتای نوپای یاناف سقوط کرد. تنها تلفات جانی این کودتا به سبب برخورد سهوی یک خدمه تانک با سد کنندگان خیابان‌های اطراف میدان سرخ بود که در مجموع سه نفر بود. در تاریخ ۲۱م اوت به دستور فوری وزیر دفاع تمام خیابان ها از وجود نیروهای مسلح پاک شد. این رسما پایان کودتا بود چونکه این دستور از خود شخص گورباچف صادر شده بود.
